100 miljoen om energiearmoede te bestrijden

Er wordt 100 miljoen euro beschikbaar gesteld, waarvan 90 miljoen afkomstig is uit het Herstel- en Veerkrachtplan en de rest uit het Milieufonds, om energiearmoede te bestrijden. De middelen worden besteed aan twee maatregelen: 'E_Lar – Energie-efficiëntie en Thermisch Comfort' en 'Gezonde Wijken voor de Klimaattransitie'. Volgens het Ministerie van Milieu en Energie is dit een "nieuwe generatie overheidsbeleid om energiearmoede te bestrijden, het thermisch comfort in woningen te verbeteren en de meest kwetsbare gezinnen te ondersteunen bij de energietransitie".

Volgens het bestuur is de E_Lar-maatregel "bedoeld om het thermisch comfort in woningen te bevorderen door inefficiënte huishoudelijke apparaten en gasapparatuur te vervangen door efficiëntere en duurzamere elektrische apparatuur". De maatregel is vergelijkbaar met het programma 'Vale Eficiência' en is vooral bedoeld voor begunstigden van het sociale energietarief en minimale sociale voorzieningen.

De maatregel 'Duurzame wijken voor de klimaattransitie' is gericht op het versterken van "de gemeenschapsdimensie van de bestrijding van energiearmoede, door geïntegreerde interventies op lokaal niveau te ondersteunen, waarbij prioriteit wordt gegeven aan kwetsbare gebieden en oplossingen die zijn aangepast aan de context van elke wijk".

In juni 2026 treedt het Sociaal Plan voor het Klimaat in werking, met een toewijzing van 1,6 miljard en dat van kracht zal zijn tot 2031. Het zal het belangrijkste instrument vormen om "de maatschappelijke gevolgen van de energietransitie aan te pakken", aldus het Uitvoerend Comité.

Maatregelen die, aldus de minister van Milieu en Energie, de inzet van de regering op dit gebied aantonen. "Met dit in gedachten lanceren we een nieuwe generatie programma's – effectiever, toegankelijker, met een directe impact op het leven van mensen en die de weg vrijmaken voor het toekomstige Sociaal Klimaatfonds. Deze maatregelen zijn het resultaat van een verantwoorde en technisch onderbouwde herprogrammering van het RRP", aldus Maria da Graça Carvalho, die betoogde dat dit een prioriteitsgebied is.

Voor het steunprogramma voor duurzamere gebouwen moet de oorspronkelijke toewijzing van 30 miljoen euro met nog eens 60 miljoen euro worden verhoogd. Daarmee komt het totale budget op 90 miljoen euro.

Maar de cijfers over energiearmoede spreken voor zich. In 2023 leefde meer dan 20% van de bevolking in huishoudens zonder financiële draagkracht om hun huis comfortabel warm te houden, 3,3 procentpunt meer dan het jaar ervoor, volgens de meest recente gegevens van het Nationaal Instituut voor de Statistiek (INE). Het percentage van de bevolking met een armoederisico zonder financiële draagkracht om hun huis voldoende te verwarmen (37,3%) was meer dan twee keer zo hoog als dat van de rest van de bevolking (17,4%), en trof met name ouderen (28,5% in de leeftijdsgroep van 65 jaar en ouder).

Een laag inkomen, slechte isolatie of slechte isolatie van woningen, gecombineerd met hoge energiekosten, zijn voor veel Portugezen de ideale omstandigheden om het koud te hebben in hun huizen.

Volgens het onderzoek naar de leef- en inkomensomstandigheden (ICOR) van het Bureau voor de Statistiek was Portugal vorig jaar een van de vijf landen in de Europese Unie waar deze handicap het hoogst was, namelijk 17,5%. Dat is bijna het dubbele van het Europese gemiddelde van 9,3%.

De Europese Commissie maakte ook bekend dat Portugal in 2023 de EU-lidstaat was met het hoogste percentage energiearmoede, met 20,8% en daarmee op hetzelfde niveau als Spanje. De Europese Commissie kondigde deze woensdag aan dat zij pleitte voor meer bescherming voor kwetsbare consumenten. Hoewel de situatie van energiearmoede verschilt "tussen EU-landen die maatregelen ter bescherming van gezinnen bevorderen", benadrukt Brussel dat lidstaten "kunnen optreden om de toegang tot essentiële diensten te garanderen en kwetsbare consumenten te beschermen tegen buitensporige kosten, en zo energiearmoede rechtstreeks kunnen bestrijden".

Te bereiken doelen

Het klopt dat energiearmoede een van de kwesties is die al langer op tafel ligt. De Nationale Langetermijnstrategie voor de Bestrijding van Energiearmoede (ELPPE) stelt doelstellingen en maatregelen vast om energiearmoede tegen 2050 te verminderen: het aandeel van de bevolking dat in huishoudens woont die hun woning niet voldoende kunnen verwarmen, zou in 2030 10% moeten bedragen, in 2040 5% en in 2050 minder dan 1%. Het aandeel van de bevolking dat in woningen woont die in de zomer niet comfortabel koel zijn, zou in 2030 20% moeten bedragen, in 2040 10% en in 2050 minder dan 5%.

Aan de andere kant wordt verwacht dat de bevolking die in huizen met lekkages en vochtproblemen woont, in 2030 20% zal bedragen, in 2040 10% en in 2050 minder dan 5%. Tegelijkertijd wordt verwacht dat het aantal huishoudens waarvan de energie-uitgaven meer dan 10% van hun totale inkomen bedragen, in 2030 700.000 zal bedragen, in 2040 250.000 en in 2050 nul.

Bouw bestraft

In een interview met onze krant geeft Islene Façanha van de vereniging Zero toe dat "we alle kenmerken hebben die leiden tot energiearmoede en dat dit niet alleen te wijten is aan financiële omstandigheden. Er zijn ook andere, met name culturele, die tot dit probleem leiden, naast de bouwproblematiek in Portugal, waar geen onderhoud aan gebouwen is".

De verantwoordelijke gaat verder: "Isolatie is het grootste probleem als het gaat om het koel houden van het huis. We hebben een slechte constructie en isolatie, en hoe vaak je de verwarming ook aanzet, hij houdt de warmte niet vast. De hoge elektriciteitsrekening helpt ook niet, en niet iedereen kan de elektriciteitsrekening aan het einde van de maand betalen."

Volgens Islene Façanha is dit een probleem dat nog angstaanjagender is voor de meest kwetsbare groepen, zoals ouderen of mensen met een grotere sociaaleconomische achterstand. "Portugal heeft een zeer grote oudere bevolking en deze bevolking lijdt zwaar onder de slechte omstandigheden thuis, wat ook zeer ernstige gevolgen heeft voor hun gezondheid. Portugal staat in Europa altijd op de vierde en vijfde plaats qua energiearmoede of risico op energiearmoede, en in Europa staat het op de tweede plaats wat betreft de huisvestingsomstandigheden, bijvoorbeeld lekkages, schimmel, enz. Cyprus doet het nog slechter dan Portugal. We hebben serieus beleid nodig met gerichte doelen, en dat is tot nu toe niet gebeurd", aldus Islene Façanha.

Volgens Zero is een van de oorzaken van dit probleem de verouderde Portugese gebouwenvoorraad, waarvan ongeveer 70% vóór 1990 is gebouwd. "Snelle verstedelijking en een ernstig woningtekort in de tweede helft van de 20e eeuw veroorzaakten een toename van illegale bouw en zelfbouw, toen er in het land nog geen energieprestatievoorschriften voor woningen waren ingevoerd." Dit resulteerde in inefficiënte gebouwen zonder frequent onderhoud. Volgens ADENE had 69,5% van de beoordeelde woningen in Portugal een energielabel tussen C en F – de minst efficiënte klassen volgens het Building Energy Certification System.

Dit scenario bracht de vereniging ertoe de Nationale Langetermijnstrategie ter Bestrijding van Energiearmoede 2023-2050 (ELPPE) te analyseren, de uitdagingen ervan te identificeren en aanbevelingen te doen. "Deze analyse, uitgevoerd in het kader van een project van de European Climate Foundation, onderstreept de noodzaak van krachtigere maatregelen ter bestrijding van energiearmoede in Portugal. De studie beoogt ervoor te zorgen dat de steun- en investeringswaarden van de strategie goed worden benut", benadrukt de studie.

De bedragen in kwestie zouden tegen 2040 kunnen oplopen tot 14 miljard euro, zoals 3,1 miljard euro uit het plan voor herstel en veerkracht tot 2026 (2,7 miljard euro uit lijn C2 – Huisvesting en 420 miljoen euro uit lijn C13 – Energie-efficiëntie van gebouwen), een investering van 7.671 miljoen euro tegen 2040 door de renovatie van de gebouwenvoorraad en het verminderen van situaties van energiearmoede in Portugal zoals voorzien in ELPRE – Langetermijnstrategie voor de renovatie van gebouwen, een bedrag van maximaal 1,2 miljard euro uit het Sociaal Fonds voor klimaatzaken (FSAC) dat beschikbaar is voor de periode 2026-2032, of 2,1 miljard euro voornamelijk verband houdend met het sociale elektriciteitstarief, als dit steunmechanisme tot 2040 wordt gehandhaafd.