Extreemrechts in bedrijven | IG Metall: "We zijn op onze lauweren gaan rusten"

De opkomst van extreemrechts blijft aan kracht winnen en is ook in bedrijven merkbaar. Hoe komt dat?

Aan de ene kant is er de goed onderzochte, maar liefst acht procent van de bevolking met een volledig extreemrechtse levensbeschouwing. Bij een partij als de AfD krijgen mensen een politiek aanbod. Aan de andere kant scoren ze punten bij bedrijven waar de onzekerheid over de transformatie bijzonder hoog is, bijvoorbeeld op het gebied van e-mobiliteit . Daar kanaliseren ze de onvrede over het anti-emancipatorische zorgbeleid. Het is duidelijk dat de extreemrechtse groep “Zentrum” sterk is waar wij zwak zijn.

Wat bedoel je?

Zwakte komt niet alleen tot uiting in de lage goedkeuringsscores van IG Metall. Het gaat om de kwaliteit van ons werk. De vereniging “Zentrum”, die nauw verbonden is met de AfD, ontwikkelt al geruime tijd een eigen verhaal. Dat we te nauw samenwerken met werkgevers, dat we tot de elite behoren en de belangen van werknemers niet vertegenwoordigen, dat onze ondernemingsraden niet aanspreekbaar zijn en te weinig op de fabrieksvloer aanwezig zijn. Er is een groot verschil tussen waar we daadwerkelijk voor hebben gestreden en wat voor de medewerkers begrijpelijk is. Tegen deze achtergrond bespreken we de vraag hoe we betere public relations kunnen realiseren om mensen mee te krijgen.

Het is dus allemaal een kwestie van de juiste communicatie?

Nee, maar veel hangt af van communicatie. Vroeger zeiden we bij grote bedrijven vaak: "Oké, je krijgt je arbeidsovereenkomst, je wordt lid en het is goed." Maar we moeten wel duidelijk maken waar de vakbond voor staat en hoe het bedrijfsbeleid gekoppeld is aan het sociale beleid. Zo krijgen mensen de kans om zich uit te spreken en deel te nemen aan het debat binnen hun departement. Zo kunnen ze zich uitspreken tegen antisemitisme, racisme en discriminatie. Deze herpolitisering – en ik bedoel dat niet in de zin van partijpolitiek – betekent: jezelf herkennen in je eigen structuur. Wat is uw arbeidersachtergrond? Waar komt de AfD vandaan? Waar staat “centrum”? Voor hen gaat het niet om boven en beneden, maar om binnen en buiten. En waar hebben wij voor gevochten? Als je merkt dat er een houding van rechtvaardigheid heerst die inhoudelijk al lang niet meer wordt waargemaakt, is dat een belangrijk vertrekpunt. Het is heel politiek om mensen bewust te maken van hun situatie en ze te laten zien wat ze kunnen veranderen.

Hebben de vakbonden deze ontwikkeling gemist?

Dat zou ik niet zeggen. Maar we zijn lange tijd op onze lauweren gaan rusten en gingen ervan uit dat we dit in ons bedrijf wel konden blijven doen. Ook met het oog op de nieuwe generaties werd voorbijgegaan aan het feit dat het operationele en het maatschappelijke niveau onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en dat men op de werkvloer niet alleen te maken heeft met de gevolgen van sociaal-politieke debatten, maar dat men daar ook mee geconfronteerd wordt. Het is niet voldoende om uit te kunnen leggen waarom de kantinecommissie een bepaalde beslissing heeft genomen. Het gaat er ook om te laten zien dat wij afhankelijk zijn van democratie en dat de AfD een bedreiging daarvoor vormt.

Wat betekent dit voor uw aanpak?

Na een langdurig overleg hebben we besloten om ons minder op de AfD te richten. Wij vragen ons af wat de problemen zijn die mensen bezighouden. En hoe we hiermee verder kunnen gaan, zodat ze weten dat ze bij ons een sterke hand aan hun zijde hebben. Wij hebben de emancipatorische claim: "Bij ons kun je dingen veranderen." Want hoe meer ervaringen met zelfvertrouwen mensen in het bedrijf hebben, hoe lager de kans dat "Zentrum" succesvol zal zijn. We moeten ook bespreken wat de democratische basis van deze ervaringen is. Hoe creëren we inclusieve solidariteit die niet alleen voor bepaalde groepen geldt?

Tijdens de IG Metall-protestdag in maart werd op patriottische wijze de betekenis van industrieel werk voor het land benadrukt. Is dat geen probleem?

De eis om de industrielocatie te behouden is noodzakelijk, ook omdat onze leden dit van ons eisen. Het lastige is dat we dit op een gedifferentieerde manier moeten bespreken: we bevinden ons in een internationale context met al die bedrijven via toeleveringsketens, wetten en andere zaken. Dat betekent dat puur locatienationalisme ons niet zal helpen, omdat het ons bovendien de verkeerde kant op stuurt in het sociaal-politieke debat. We moeten een balans vinden tussen het vertellen aan mensen: Wij proberen jullie banen te redden. Maar we willen ze ook verder ontwikkelen om welvaart te garanderen. Dit vereist van ons een grote mate van gevoeligheid.

Linkse mensen beroepen zich op klassenstrijd als een manier om te reageren op nationalistische crises. Is dit niet gewoon een imitatie van eerdere mislukte pogingen?

Vakbonden hebben een doel als de mensen die zich erin organiseren zich ervan bewust zijn dat wij in een klassenmaatschappij leven. Ik bedoel dit ongeacht de discussies over definities. Ze zijn afhankelijk van de ondernemers waarvoor ze werken. Deze tegenstelling bepaalt hun situatie op de werkvloer en hun leefomstandigheden. Ik denk dat hier nog ruimte is voor meer beweging. Maar om dat te bereiken, moeten we af van het imago van een welzijnsorganisatie met begrafeniskosten, ongevallenverzekeringen en dergelijke. Wij moeten ons concentreren op waarvoor we hebben gevochten. In de 19e eeuw duurden werkdagen soms wel 16 uur, maar tegenwoordig moeten we de achturige werkdag verdedigen. Persoonlijk zou ik graag andere omstandigheden zien, maar op dit moment zie ik daar weinig kans op. Mensen moeten zich realiseren hoeveel er op het spel staat. Als ik kijk naar wat er in de wereld en in de VS gebeurt, zie ik dat iets waar we voor hebben gevochten, in rap tempo aan het instorten is. In dit opzicht is terugkijken en het heden bewaren in principe ook onderdeel van de ontwikkeling van een utopie.