De legestoelencrisis wordt steeds erger: absenteïsme en vacatures vormen nu de grootste obstakels voor de groei en productiviteit van bedrijven in Spanje.

Spanje. Jaar 2025. Meer dan anderhalf miljoen mensen zijn dagelijks afwezig van het werk en bedrijven hebben meer dan 150.000 openstaande vacatures . Beide indicatoren staan ​​op historische hoogten en vormen twee diepgaande en complexe arbeids- en economische uitdagingen. De Bank van Spanje heeft absenteïsme en vacatures aangewezen als de twee grootste bedreigingen voor de productieve structuur van het land. En terwijl leden van het Congres debatteren over het verkorten van de maximale wettelijke werkdag, begint zelfs de regering zelf, die tot nu toe weigerde te erkennen dat ons land een dubbel probleem heeft van ziekteverlof en moeilijk te vervullen vacatures, niet alleen het bestaan ​​ervan te erkennen, maar ook de eerste stappen te zetten naar mogelijke maatregelen om het aan te pakken en een grotere impact op de bedrijfsproductiviteit en werkgelegenheid te voorkomen.

De Koninklijke Spaanse Academie (RAE) definieert absenteïsme als het "opzettelijk niet verschijnen op de plaats waar een verplichting wordt nagekomen" of het "gewoonlijk verwaarlozen van de uitvoering van taken en functies die bij een functie horen". Sommige organisaties, die doorgaans zakelijke belangen vertegenwoordigen, associëren dit concept met "de afwezigheid van een werknemer van zijn werkplek wanneer zijn aanwezigheid verwacht wordt". Volgens deze definitie is absenteïsme alles behalve aanwezig zijn op het werk, zonder onderscheid te maken tussen gerechtvaardigde afwezigheid, zoals ziekteverlof, vergunningen of vakanties, en ongerechtvaardigde afwezigheid, waaronder ongeplande of ongeoorloofde afwezigheid zonder geldige reden.

Werkgeversorganisaties spreken zelfs van een "verzuimcultuur" en gaan zelfs zo ver dat ze termen als "ziekteverzuim" gebruiken en zelfs de figuur van de "professionele afwezige" binnen bedrijven benoemen. De vakbonden houden voet bij stuk. De CCOO (Ondernemingsraad van Werknemers) is een campagne gestart tegen de demonisering van verzuim en tegen de semantische valkuil om alle afwezigheden, terecht of onterecht, onder het begrip "verzuim" te scharen. Volgens hen brengt dit fundamentele rechten in twijfel, zoals tijdelijke arbeidsongeschiktheid, afwezigheid in verband met vakantie, ouderschapsverlof, huwelijksverlof, overlijden van een familielid, vakbondsuren of afwezigheid door bijvoorbeeld deelname aan stakingen.

Uit het laatste jaarverslag van de Spaanse centrale bank blijkt dat de stijging van het percentage werkenden met een tijdelijke arbeidsongeschiktheid (TD) tussen 2019 en 2024 "relatief sterk was in Spanje vergeleken met die in andere buurlanden", zoals Frankrijk, Duitsland en Italië. Het steeg met name van 2,7% naar 4,4%. Deze stijging is wijdverspreid en wordt veroorzaakt door persoonlijke kenmerken, de sector en de regio, die de toezichthouder koppelt aan "de verslechtering van de gezondheid na de pandemie en de vergrijzing", de economische cyclus zelf – historisch gezien is de incidentie van TD hoger tijdens periodes van economische groei – en "de grotere congestie in de gezondheidszorg", wat het herstel en de terugkeer naar het werk vertraagt.

De rekening voor de verliezen

De BdE merkt op dat "de toename van het ziekteverzuim diverse economische gevolgen heeft, met negatieve gevolgen voor zowel het bedrijfsleven als de overheid als geheel." De BdE raamt de fiscale kosten op meer dan € 15 miljard , een bedrag dat in slechts vijf jaar tijd met 78,5% is gestegen en nu 1% van het bruto binnenlands product (bbp) vertegenwoordigt. Wat de kosten voor het bedrijfsleven betreft, wijzen berekeningen van de Vereniging van Verzekeringsmaatschappijen voor Arbeidsongevallen (AMAT) op € 14 miljard vorig jaar. Tegen 2025 verwachten zij dat de totale uitgaven als gevolg van ziekteverzuim als gevolg van veelvoorkomende calamiteiten met 10% zullen stijgen tot € 32 miljard , een bedrag dat zowel door de overheid als door particuliere bedrijven zal worden gedragen.

Uit het laatste rapport van het HR-adviesbureau Randstad Research blijkt dat 1,52 miljoen werknemers dagelijks afwezig zijn van het werk , waarvan 21,4% geen tijdelijk ziekteverlof heeft. Deze cijfers brachten de tweede vicepresident van de regering, Yolanda Díaz , er onlangs toe toe te geven dat Spanje een absenteïsmeprobleem heeft. Als knipoog naar werkgevers heeft de minister van Arbeid, in het kader van de onderhandelingen over de verkorting van de werkdag, opengestaan ​​voor het zoeken naar oplossingen binnen de sociale dialoog en het op tafel leggen van maatregelen om het ziekteverzuim te verminderen. Het ministerie van Sociale Zekerheid bespreekt van zijn kant al met werkgevers en vakbonden een hervorming van de tijdelijke arbeidsongeschiktheidsregeling, die een vorm van "flexibel ontslag" mogelijk maakt die gedeeltelijke en geleidelijke terugkeer naar het werk mogelijk maakt in bepaalde gevallen van langdurig ziekteverlof, zoals die gerelateerd aan kanker.

Fernando Luján , adjunct-secretaris-generaal voor vakbondsbeleid bij de UGT (Union des Unions des Arbeitses), vindt het verband tussen ziekteverzuim en tijdelijke arbeidsongeschiktheid "schokkend". "Als we die twee met elkaar verbinden, hebben we een probleem", voegt hij eraan toe. Volgens hem moeten de onderhandelingen met de overheid ofwel vanuit een gezondheidszorgperspectief worden benaderd en rekening houden met de respectieve verantwoordelijkheden van de verschillende autonome regio's op dit gebied, of is alles "pleisters op de wond". In een gesprek met Actualidad Económica legt hij de oorzaak van het probleem bloot: "We hebben de gezondheidszorg niet aangepast aan de 21e eeuw", noch hebben we de procedures voor arbeidsongeschiktheid aangepast aan ziekten zoals die gerelateerd aan geestelijke gezondheid, die ook "de ziekten van onze tijd" zijn. Sterker nog, het aantal ziekteverzuimen om psychische redenen is sinds 2018 met maar liefst 111% gestegen, volgens een onderzoek van de onderlinge verzekeringsmaatschappij Umivale Activa en het Valenciaanse Instituut voor Economisch Onderzoek (IVIE). Deze pathologieën zijn moeilijk te identificeren en vormen een groot deel van de langdurige aandoeningen. Het verminderen van de last ervan is dan ook een prioriteit voor alle maatschappelijke belanghebbenden.

Voor Rosa Santos, directeur van het ministerie van Werkgelegenheid, Diversiteit en Sociale Bescherming bij CEOE , staan ​​we voor een "ernstig probleem, allereerst op het gebied van gezondheid", maar ook voor een "enorm economisch en organisatorisch probleem". De werkgeversorganisatie juicht maatregelen toe zoals het toestaan ​​dat onderlinge verzekeringsmaatschappijen ingrijpen in procedures met voorstellen voor medisch ontslag, maar volgens haar "ligt de mislukking bij het systeem als geheel", omdat "de ineenstorting ligt bij het Nationaal Instituut voor de Sociale Zekerheid (INSS), dat niet over voldoende artsen of inspecteurs beschikt", waarschuwt ze. Wat betreft het hervormingsvoorstel van het ministerie onder leiding van Elma Saiz, is ze van mening dat het ongegrond is en, met name wat betreft de geleidelijke terugkeer naar het werk, waarschuwt ze dat het "onaanvaardbaar" is vanwege de complexiteit waarmee het voor artsen zelf gepaard gaat om te bepalen of een werknemer voldoende hersteld is om terug te keren naar zijn werk, maar slechts gedeeltelijk, en dat het ook "de kosten van de sociale zekerheid afwentelt op bedrijven".

tekort aan arbeidskrachten

Naast banenverlies is er nog een ander fenomeen dat al lang een ernstig probleem vormt voor de bedrijfsontwikkeling in Spanje: het aantal openstaande vacatures. "Het tekort aan arbeidskrachten is een van de grootste obstakels voor economische groei", legt Miguel Cardoso , hoofdeconoom voor Spanje bij BBVA Research , uit. Volgens een recent onderzoek van de Europese Centrale Bank (ECB) ziet 80% van de bedrijven het gebrek aan gekwalificeerd personeel als een beperkende factor voor investeringen. En volgens het Nationaal Instituut voor de Statistiek (INE) zal het aantal vacatures in 2025 stijgen tot 152.885, het op één na hoogste cijfer in de reeks, dat pas in de zomer van 2023 werd overtroffen. 87,6% van deze openstaande vacatures bevindt zich in de dienstensector, 8,4% in de industrie en 4% in de bouw.

En hoeveel kost dit? Een recente studie van de BBVA Foundation en het IVIE schat dat het huidige aantal vacatures een impact heeft op het bbp van meer dan € 8 miljard . En verre van een hoopvol beeld te schetsen, waarschuwen experts dat dit cijfer "in de toekomst zou kunnen verdrievoudigen als de Spaanse arbeidsmarkt blijft convergeren met het Europese patroon". Dit is natuurlijk geen probleem dat uniek is voor ons land, maar wijdverbreid in de hele EU. De situatie is in ieder geval "bijzonder zorgwekkend gezien de intense demografische vergrijzing die Spanje treft", waarschuwde het rapport.

Met een werkloosheidspercentage van meer dan 11% van de beroepsbevolking en een aantal werklozen dat nog steeds meer dan 2,4 miljoen bedraagt, bereiken onvervulde vacatures historische hoogtepunten in een context van niet alleen een vergrijzende bevolking, maar ook van de emigratie van talent naar het buitenland en opleidingstekorten. Deze combinatie verergert een probleem dat in de toekomst zal toenemen en dat de regering probeert op te lossen door de massale instroom van buitenlandse arbeidskrachten in de komende jaren te faciliteren. Hoewel het Ministerie van Arbeid weigert te erkennen dat Spanje een vacatureprobleem heeft, is de Sociale Zekerheid zich bewust van de ernst van het probleem en probeert de crisis te beteugelen door een specifieke tool te ontwikkelen om vacatures te identificeren en de catalogus van moeilijk te vervullen banen uit te breiden. Tegelijkertijd versoepelt het ook de immigratieregels om de komende drie jaar 900.000 immigranten op de arbeidsmarkt te brengen.

De werkgeversorganisatie is positief over de sociale zekerheid, maar ondernemers moeten resultaten zien. "Er is een tekort aan obers, hotelpersoneel en allerlei banen in de toeristische sector, vrachtwagenchauffeurs, buschauffeurs, artsen en zorgprofessionals, zorgpersoneel... en werknemers in de bouwsector", somt Santos op, die benadrukt dat "we te maken hebben met een probleem dat zal verergeren als de werkdag bovendien wordt ingekort ." Het advies van de CEOE is om "bruggen te slaan tussen actief en passief werkgelegenheidsbeleid om de structurele werkloosheid te verminderen en de aanwerving van buitenlanders in hun land van herkomst te stimuleren, naast het opleiden van immigranten om hen te integreren in de sectoren met de meeste vacatures." "Reguliere, legale en aangepaste immigratie is noodzakelijk om de arbeidsmarkt te voeden en bij te dragen aan de duurzaamheid van het pensioenstelsel", concludeert de directeur werkgelegenheid van de ondernemersfederatie.

In navolging van de immigratietrend wijst Cardoso erop dat één factor die de stijging van het vacaturepercentage de afgelopen jaren heeft beperkt, juist de toename van immigratie is, "waarvan het aandeel in de werkgelegenheid is toegenomen". Hoe dan ook, "er zijn aanwijzingen dat deze afhankelijkheid van buitenlandse arbeidskrachten is toegenomen, met name in sectoren of beroepen met een lage productiviteit ", voegt hij eraan toe. In dit verband pleit hij voor de ontwikkeling van "een gericht immigratiebeleid dat tegemoetkomt aan de vraag naar geschoolde arbeidskrachten in sectoren met een hoge productiviteit, als aanvulling op de reeds in Spanje aanwezige beroepsbevolking."

Tegelijkertijd is, om de lege-stoelencrisis te helpen oplossen, "consensus nodig over hoe de hervorming van het onderwijsstelsel op verschillende niveaus moet worden aangepakt. Dit zal de resultaten van studenten en werklozen verbeteren en het aanbod vergroten in lijn met de vraag naar werknemers", aldus de econoom van BBVA Research. Volgens hem zijn veranderingen die de efficiëntie van werkloosheidsuitkeringen kunnen verbeteren en de snelle terugkeer van werklozen naar werk kunnen bevorderen, eveneens cruciaal, evenals het bevorderen van de invoering van "geavanceerde technologie" die processen helpt automatiseren en digitaliseren.