Wanhopig klimaatbeleid: verliest de zwart-rode coalitie aan publieke acceptatie?

Het moddergooien rond de Warmtewet heeft laten zien hoe belangrijk publieke acceptatie is voor klimaatbescherming. Hoe gaat de nieuwe bondsregering hiermee om? De eerste weken van de rood-zwarte coalitie hebben laten zien dat er lessen zijn getrokken uit het stoplichtbeleid. Maar eerste verklaringen van politieke leiders wijzen erop "dat klimaatambities mogelijk in het water vallen". Dit is de conclusie van de huidige Klimaatacceptatiecheck, uitgevoerd door de Bertelsmann Stichting en de Stichting Klimaatneutraliteit. De studie is ter beschikking gesteld aan het RedaktionsNetzwerk Deutschland (RND).

Maatregelen om de opwarming van de aarde te beperken, staan ​​of vallen met het draagvlak onder de bevolking. Het is cruciaal dat burgers daadwerkelijk inzicht hebben in de effectiviteit, eerlijke verdeling en impact ervan. Biedt klimaatbeleid haalbare oplossingen voor alle huishoudens om over te stappen op klimaatneutrale alternatieven? Dat is de kernvraag, menen auteurs Frederik Digulla en Sara Holzmann.

De focus van de Zwart-Rode coalitie ligt op CO2-beprijzing. Dit gebeurt al, maar wordt aanzienlijk uitgebreid. De belangrijkste verandering: een nieuw EU-handelssysteem voor CO2-uitstoot in transport en verwarming, ingaande in 2027. Benzine en diesel, aardgas en stookolie worden merkbaar duurder. De CDU/CSU en de SPD beseffen dat dit op acceptatieproblemen zal stuiten. De coalitiepartners bleven echter vaag over hun politieke reactie, aldus de nota.

Het regeerakkoord vermeldt slechts in algemene termen dat er in ruil daarvoor "onbureaucratische en sociaal gespreide noodmaatregelen" komen. Bovendien wil minister van Economische Zaken Katherina Reiche (CDU) de elektriciteitsprijzen vanaf 2026 met minstens 5 cent per kilowattuur verlagen. Hoewel dit het voordeel zou hebben dat het mensen met een laag inkomen "aanzienlijke verlichting" biedt, is het nog maar de vraag of de kostenverlagingen "ook daadwerkelijk gekoppeld zullen worden aan klimaatbeleid en CO2-beprijzing en een positief effect zullen hebben op de acceptatie."

Digulla en Holzmann bekritiseren fel de onlangs door minister van Financiën Lars Klingbeil (SPD) aangekondigde bevordering van e-mobiliteit. Er zijn fiscale prikkels gepland, die vooral zullen gelden voor dure bedrijfswagens. "Dit biedt geen steun aan huishoudens met een laag inkomen, en het zal er ook niet toe leiden dat er meer betaalbare e-auto's op de markt komen, wat de markt voor tweedehandsauto's, die voor veel huishoudens belangrijk is, mogelijk zou uitbreiden met betaalbare elektrische modellen", bekritiseren de twee.

Hoewel er benaderingen bestaan ​​voor "sociale leasing" – een sociaal gespreid en door de overheid gesubsidieerd leasemodel voor elektrische auto's – zou dit gefinancierd worden met geld uit het Klimaatfonds van de EU, waarvan de omvang waarschijnlijk vrij bescheiden zal zijn. Daarom is te verwachten dat deze instrumenten "slechts een paar huishoudens zullen bereiken en geen brede impact zullen hebben", aldus de economen.

Ook het onderwerp van het vervangen van verwarmingssystemen krijgt een minpunt. De geplande voortzetting van de subsidie ​​zou "overwegend vermogende huishoudens" ten goede komen. Hoewel het regeerakkoord ook een maatschappelijke schaalvergroting van deze problematiek noemt, "blijft de concrete invulling van deze eis open."

Het hoofdstuk over regelgeving in de studie is getiteld "Wanhopige stappen terug". Het is zeer verontrustend dat minister Reiche spreekt over een "warmtepompplicht", die ze nu wil afschaffen, ook al heeft die nooit bestaan, en dat ze pleit voor gasverwarming. "Elke gasverwarming die nu wordt geïnstalleerd, veroorzaakt de komende jaren hoge CO2-kosten en vormt een onberekenbaar individueel risico."

Er bestond een risico op misinvesteringen, omdat het thermaalbad voortijdig vervangen zou moeten worden als de klimaatdoelstellingen de voortzetting van de exploitatie zouden verbieden of als de gasdistributienetwerken onrendabel zouden worden en de kosten zouden exploderen. "De aanpak van de overheid is kortzichtig en problematisch wat betreft de publieke acceptatie."

Digulla en Holzmann juichen daarentegen infrastructuurprojecten zoals de uitbreiding van het spoor en het openbaar vervoer toe, maar uiten ernstige twijfels of de geplande maatregelen als geheel voldoende zijn om de ambitieuze klimaatdoelen voor de komende jaren te halen. Zij zien hier een groot probleem opdoemen: enerzijds heeft de coalitie het belang van maatschappelijk draagvlak erkend. "Maar een klimaatbeleid dat zich alleen richt op (veronderstelde) acceptatie en daarmee de klimaatdoelen mist, heeft nog minder kans op succes."