Zdrowie i Środowisko | Wycieraj zamiast myć

Historia diklofenaku, składnika aktywnego żeli przeciwbólowych, takich jak Voltaren, została już właściwie opowiedziana. Nawet w niskich stężeniach diklofenak może być szkodliwy dla organizmów wodnych i ptaków. U pstrąga na przykład rogówka oka ulega zmętnieniu i pojawiają się także krwawienia. „Ponadto blaszki w skrzelach ryb stają się grubsze, co utrudnia im wchłanianie niezbędnego tlenu”. Gerd Maack z Federalnej Agencji Ochrony Środowiska (UBA) ponownie szczegółowo o tym informował na WeActCon 2025. Forum na rzecz zrównoważonego rozwoju w opiece zdrowotnej odbyło się w tym tygodniu po raz trzeci w Berlinie. Tutaj omówione są wszystkie możliwe interakcje pomiędzy zdrowiem a środowiskiem. Przedostawanie się pozostałości farmaceutyków do zbiorników wodnych stanowi poważny i jak dotąd nierozwiązany problem.

Szczególną uwagę zwrócono na działanie diklofenaku, gdy jego zastosowanie w weterynarii, zwłaszcza u bydła, doprowadziło do wyniszczenia całych populacji sępów w Indiach. Kilka lat temu pierwsze przypadki zaobserwowano u sępów w Hiszpanii, mimo że obrońcy praw zwierząt próbowali uniemożliwić dopuszczenie tego zwierzęcia do użytku weterynaryjnego w UE. Diklofenak jest niezwykle toksyczny dla sępów, nawet w najmniejszych dawkach: ptak umrze, jeśli spożyje zaledwie kilka mikrogramów na kilogram padliny.

Ale wróćmy do Niemiec: odpowiednie żele są tutaj szeroko reklamowane i stosowane – i można je kupić bez recepty. Rocznie zużywa się około 80 ton diklofenaku. Żele łagodzące ból są szczególnie problematyczne z kilku powodów. Przy stosowaniu zewnętrznym maksymalnie sześć procent substancji czynnej dociera do pożądanego miejsca w organizmie; skóra działa jak skuteczna bariera. Lekarze odradzają obecnie jego stosowanie w przypadku nieswoistych bólów pleców. Voltaren należy stosować wyłącznie w przypadku przewlekłego zapalenia stawów.

Mimo że diklofenak przedostaje się do środowiska w stosunkowo dużej ilości, nie jest to jedyny lek, który jest wydalany po spożyciu lub którego pozostałości są nieprawidłowo utylizowane. Biolog Maack ostrzega między innymi przed możliwymi konsekwencjami dla środowiska, jakie mogłoby mieć przeniesienie produkcji farmaceutycznej do Niemiec. W 2019 r. w wodach powierzchniowych wykryto ponad 400 substancji czynnych w stężeniach wynoszących jeden mikrogram na litr lub więcej. Na arenie międzynarodowej uznaje się również, że skutki działania leków zachodzą w środowisku. „Potwierdza to 2000 publikacji na ten temat z wielu krajów” – mówi Maack.

Według biologa z UBA, spośród leków przeznaczonych dla ludzi dopuszczonych w Niemczech, 1300 ma wpływ na środowisko. Z mechanizmów działania wynika, że ​​na przykład antybiotyki są skuteczne przeciwko wszystkim bakteriom, a także, że układ hormonalny wszystkich kręgowców ma podobną strukturę.

Federalna Agencja Ochrony Środowiska bada obecnie kwestię przedostawania się narkotyków, zwłaszcza do zbiorników wodnych, i bada ich skutki, ale chce również zwiększyć świadomość społeczną w tej kwestii. Oprócz pacjentów zaliczają się do nich na przykład lekarze. W Europie informacje dotyczące wpływu na środowisko w przypadku nowo zatwierdzonych leków są obowiązkowe od około dziesięciu lat; informacje te można znaleźć także w różnych bazach danych. Informacje te nie trafiły jeszcze do oprogramowania lekarzy rodzinnych, szpitali i aptek. Naukowcy pracują obecnie nad projektem UBA, którego celem jest opracowanie prostego systemu sygnalizacji świetlnej, zawierającego stopniowane ostrzeżenia dotyczące wpływu na środowisko około 2100 leków. Modele takiego indeksu farmaceutycznego istnieją już w Szwecji, Finlandii i Szkocji.

Fakt, że diklofenak w ogóle pojawia się w wodach niemieckich, wiąże się ze stosowaniem żeli przeciwbólowych: Są one wypłukiwane w dużych ilościach i trafiają do oczyszczalni ścieków, gdzie nie da się ich powstrzymać nawet przy nowych etapach oczyszczania . Aby mieć pewność, że pozostałości kremów i żeli nie będą miały niepożądanego wpływu na zwierzęta i rośliny, UBA oferuje teraz m.in. pocztówki informacyjne. Hasło przewodnie brzmi: „Wycieraj zamiast myć”. Dlatego nadmiar należy wycierać chusteczkami papierowymi, także z rąk. Chusteczki powinny wówczas trafić do domowych odpadów, a wszelkie pozostałe ilości, łącznie z tubką, najprawdopodobniej również tam trafią.

Z utylizacją leków wiąże się jeszcze jeden problem: nie są one uregulowane w jednolity sposób na terenie całego kraju. Oprócz odpadów komunalnych możliwe jest również korzystanie ze specjalnych pojazdów do zbiórki odpadów niebezpiecznych lub punktów recyklingu. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć na stronie internetowej https://arzneimittelentsorgung.de .