School en dure boeken, er wordt een bloedbad verwacht: hoeveel zullen de kosten stijgen?

Een nieuw schooljaar brengt opnieuw een klap voor gezinnen die schoolboeken kopen. De uitgaven hiervoor zijn in tien jaar tijd met 13% gestegen, waardoor de uitgaven op gemiddeld € 580 per jaar per leerling voor middelbare scholen en € 1.250 per jaar voor middelbare scholen komen, aldus Codacons, dat de inhoud van het voorlopige rapport van de Mededingingsautoriteit over het uitgeven van schoolboeken heeft gepubliceerd.

Uitgaande van één eerstejaarsstudent bedragen de geschatte totale uitgaven voor een kind dat in 2025 naar de zesde klas gaat, ongeveer € 487,53. Voor een kind dat in 2025 naar de zesde klas van de middelbare school gaat, bedragen de geschatte totale kosten ongeveer € 685. Bij deze bedragen moeten de kosten van specifieke woordenboeken, zoals Latijn en Grieks, worden opgeteld, die essentieel zijn voor bepaalde vakken: een Latijns woordenboek kost naar schatting tussen de € 75 en € 100, terwijl een Grieks woordenboek tussen de € 100 en € 133 kost, aldus Adoc.

Een analyse over de gehele leerplichtcyclus (acht schooljaren) laat zien dat de cumulatieve kosten voor alleen leerboeken nog hoger liggen. Voor de middelbare school bedragen de kosten voor leerboeken € 355,01 voor het eerste jaar, € 157,66 voor het tweede jaar en € 149,94 voor het derde jaar, wat neerkomt op een totaal van € 662,61 voor de gehele cyclus. Voor de middelbare school bedragen de kosten voor leerboeken € 552,35 voor het eerste jaar, € 232,63 voor het tweede jaar, € 375,95 voor het derde jaar, € 352,80 voor het vierde jaar en € 348,39 voor het vijfde jaar, wat neerkomt op een totaal van € 1.862,12 voor de vijf jaar. In totaal worden de totale uitgaven voor leerboeken alleen al voor acht jaar leerplicht geraamd op € 2.524,73. Bij deze bedragen moeten de kosten van woordenboeken en specifiek technisch materiaal voor bepaalde vakken worden opgeteld, wat de last voor gezinnen verder zou kunnen verhogen.

De uitgaven stijgen terwijl het aantal studenten afneemt

Het eerste dat opvalt, is de omgekeerd evenredige trend tussen de uitgaven van gezinnen aan boeken en de schoolbevolking: in 2024 bedroeg de omzet uit de verkoop van schoolboeken ongeveer € 800 miljoen, met een totale waardestijging van ongeveer 13% over een periode van tien jaar. Tussen 2019 en 2024 was er echter een daling van bijna 600.000 leerlingen, oftewel 7%, aldus Codacons.

Het probleem van de nieuwe editie

De vele kritieke problemen die de sector voor schoolboekenuitgeverijen treffen, drijven de kosten voor gezinnen op. Zo merkt de Antitrust Authority op: "De markt is sterk geconcentreerd, waarbij de vier grootste groepen (Mondadori, Zanichelli, Sanoma, La Scuola) bijna 80% van de totale markt vertegenwoordigen." Bovendien betalen degenen die het product kiezen (leraren) er niet voor, terwijl degenen die ervoor betalen (gezinnen) of het gebruiken (leerlingen) er niet voor kiezen. Een andere impact is het hoge aantal nieuwe adopties van de ene cyclus op de andere, dat wil zeggen wijzigingen in de door leraren geadopteerd leerboeken, dat oploopt tot 35% in het voortgezet onderwijs en maar liefst 40% in het voortgezet onderwijs. Een andere impact is het betreurenswaardige fenomeen van nieuwe edities en noviteiten, dat wil zeggen bijgewerkte versies van bestaande publicaties of daadwerkelijke vernieuwingen in de uitgeverij, die jaarlijks 10% van de schoolboeken uitmaken. Op dit punt bevestigt de Mededingingsautoriteit de talrijke klachten die Codacons in de loop der jaren hebben ingediend. Zij stelt dat deze aspecten niet alleen de mogelijkheid van hergebruik van een schoolboek verkleinen, maar ook zorgen oproepen over "opportunistisch gedrag bij het aanpassen van schoolboeken door middel van nieuwe edities. In de huidige formulering laat artikel 25 van de AIE-code – met zijn generieke verwijzing naar wijzigingen in 'inhoud' die de publicatie van een nieuwe editie kunnen rechtvaardigen – uitgevers aanzienlijke beoordelingsvrijheid", schrijft de autoriteit.

De flop van digitale boeken

De hervormingen die tot nu toe zijn doorgevoerd op het gebied van schooluitgeverijen, waaronder de invoering van digitale boeken, zijn een flop gebleken, meldt Codacons. Volgens de Mededingingsautoriteit (KAM): "De uitgavenplafonds, die in specifieke ministeriële besluiten zijn vastgesteld om de economische impact van schoolboeken te beperken, zijn ineffectief gebleken: docenten moeten zich aan deze plafonds houden, maar er is geen toezicht op adequate controle-instrumenten. De zelfreguleringsinitiatieven die de AIE tot nu toe in dit verband heeft geïmplementeerd, zijn noch verhelderend noch effectief gebleken: Artikel 25 van de AIE-code, dat zou moeten definiëren wanneer een editie als "nieuw" kan worden beschouwd, is vaag en moeilijk te verifiëren, aangezien de vereiste van 20% inhoudelijke verandering vatbaar is voor brede en subjectieve interpretatie, mogelijk inclusief wijzigingen in het grafisch ontwerp. Papieren boeken blijven de voorkeuren van leraren domineren, terwijl de invoering van e-books op zichzelf marginaal blijft."