Wat is het nut van een WTO zonder de VS?

Het initiatief van EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en bondskanselier Friedrich Merz heeft voor opschudding gezorgd. Sinds de EU-top eind juni wordt er gesproken over de oprichting van een alternatieve organisatie voor de Wereldhandelsorganisatie (WTO), opgericht in 1994, onder auspiciën van de EU.

Ursula von der Leyen benadrukte dat er een bijzonder nauwe samenwerking met gelijkgestemde handelslanden in Azië gepland staat, verwijzend naar de samenwerking binnen het CPTPP , de "Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership". De handelsalliantie bestaat uit Australië , Brunei , Canada , Chili , Japan, Maleisië , Mexico , Nieuw-Zeeland , Peru , Singapore en Vietnam . Het Verenigd Koninkrijk is nu als eerste Europese land toegetreden.

Friedrich Merz heeft al gesproken over een "nieuw soort handelsorganisatie" die geleidelijk zou kunnen vervangen "wat we niet meer hebben met de WTO". De in Genève gevestigde organisatie kampt al jaren met verouderde regels , waarvan de hervorming tot nu toe is mislukt vanwege onenigheid tussen de leden.

Geschillenbeslechting nauwelijks meer mogelijk

Cruciaal is echter de verwijzing van de minister van Financiën naar de wijdverbreide verlamming van geschillenbeslechting in handelsgeschillen. Sinds 2009 – tijdens de ambtsperiode van George W. Bush – blokkeren de Verenigde Staten de benoeming van nieuwe rechters voor het hoogste rechtscollege voor wereldhandel, het WTO-beroepsorgaan.

Alle daaropvolgende Amerikaanse regeringen – zowel onder Democratische als Republikeinse presidenten – hebben deze blokkade eveneens gehandhaafd. Ze protesteren tegen de uitspraken van het hoogste beroepshof in handelsgeschillen die naar hun mening schadelijk zijn voor de nationale belangen van de VS.

Dit heeft geleid tot een situatie waarin handelsgeschillen niet langer definitief kunnen worden opgelost zodra een partij in beroep gaat. Onopgeloste zaken zijn onder meer het geschil tussen de EU en Indonesië over de export van nikkelerts , de beslissing over de toelaatbaarheid van subsidies aan vliegtuigbouwers Boeing en Airbus , en antidumpingprocedures tegen China.

Liberalisering van de wereldhandel zonder de VS

Maar kan Europa een nieuwe WTO oprichten zonder Amerikaanse steun? En hoe verstandig zou het zijn om de krachten te bundelen met gelijkgestemde partners wereldwijd, met name in de regio Azië-Pacific? Jürgen Matthes, expert internationaal economisch beleid aan het Duits Economisch Instituut (IW) in Keulen, juicht het initiatief in een interview met DW van harte toe.

"Een daadwerkelijke aanvraag voor toetreding tot het CPTPP zou in meerdere opzichten een belangrijke strategische stap zijn, omdat het een duidelijk signaal zou afgeven aan de VS dat het zich met zijn protectionisme isoleert, terwijl om zich heen de liberalisering van de wereldhandel doorgaat", aldus Matthes.

"Het zou een opmerkelijk omvangrijke, regio-overschrijdende handelsovereenkomst creëren, omdat deze belangrijke landen omvat en de EU het grootste blok daarbinnen is. Het zou een overeenkomst zijn die vrijwel alle continenten omvat. En misschien zouden er zelfs een of twee Afrikaanse landen bij betrokken kunnen worden", aldus de handelsexpert. "Dit zou een 'open club' creëren met open voorwaarden, maar wel een die eerlijke concurrentieregels als voorwaarde stelt voor toetreding."

Zonder de VS, zonder China

Dit betekent echter dat China in eerste instantie niet kan deelnemen, omdat Beijing niet bepaald bekend staat om zijn eerlijke concurrentieregels.

"Strategisch gezien gaat het erom een ​​handelsalliantie te creëren die de problemen aanpakt die momenteel acuut zijn in de wereldwijde handelssector. Het gaat hierbij niet alleen om het protectionisme van de VS, maar ook om de enorme concurrentieverstoringen die worden veroorzaakt door de immense subsidies van China. Die kunnen we niet echt aanpakken omdat de WTO-regels te grote mazen in de wet hebben", betoogt Matthes.

Wat China betreft, streeft de EU ernaar om in zo'n handelsalliantie strikte concurrentieregels vast te stellen, "met betrekking tot staatsbedrijven en industriële subsidies. Dan zou je kunnen zeggen dat iedereen die aan deze voorwaarden voldoet, kan deelnemen."

Om dit te bereiken, zou China echter zijn systeem ingrijpend moeten veranderen en concurrentieverstoringen en subsidies moeten elimineren. Of zich uiteindelijk moeten committeren aan een radicale hervorming van de WTO-regels.

Alliantie van bereidwilligen in geschillenbeslechting binnen de WTO

Voorstanders van vrijhandel hebben al een reactie geformuleerd, genaamd "MPIA". De "Multi-Party Interim Appeal Arbitration Arrangement" werd binnen de WTO opgesteld om een ​​alternatief arbitragesysteem te bieden zonder de VS. Volgens de Europese Commissie nemen nu 57 landen deel aan de MPIA, goed voor 57,6 procent van de wereldhandel. Naast de EU-lidstaten is ook het Verenigd Koninkrijk betrokken.

Bedrijfsverenigingen zoals de Bundesverband für Groß- und Umwelthandel (BGA), die de belangen van Duitse exportbedrijven vertegenwoordigt, willen echter onder geen beding dat de WTO wordt verzwakt.

De aanpak om een ​​nieuw kader te creëren met een kleinere groep functionerende democratieën – bijvoorbeeld via het CPTPP – heeft zeker strategische voordelen, vertelde BGA-voorzitter Dirk Jandura aan persbureau Reuters. Er zijn echter risico's: de wereldhandel mag bijvoorbeeld niet uiteenvallen in concurrerende handelsblokken met verschillende regels. "Het is cruciaal dat deze nieuwe organisatie slechts als een overgangsoplossing wordt gezien, met als duidelijk doel de WTO te hervormen, niet te vervangen."

Hervorming in plaats van vervanging van de WTO

Brussel benadrukt ook dat het niet van plan is de WTO overbodig te maken. Commissievoorzitter Von der Leyen zei dat "gestructureerde samenwerking" met de Aziatische CPTPP-landen de basis zou kunnen vormen voor een herinrichting van de WTO.

Zelfs de voormalige hoofdeconoom van de WTO, Ralph Ossa, maakte er in een economische podcast van DW geen geheim van dat de Wereldhandelsorganisatie hervormd moet worden. "Heeft de WTO hervormingen nodig? Absoluut," zei Ossa, die sinds 1 juli doceert aan zijn voormalige werkplek, de Universiteit van Zürich.

Het Duitse ministerie van Economische Zaken onderstreept deze interpretatie: de WTO is inderdaad aan hervorming toe. Daarom pleit de Duitse regering, samen met de Europese Commissie, voor hervormingen, aldus de woordvoerder van minister van Economische Zaken Katherina Reiche. Dit omvat bijvoorbeeld nieuwe regels voor industriële subsidies om eerlijke concurrentie te creëren, initiatieven voor digitale handel en het faciliteren van investeringen. De EU is hierover al in gesprek met landen die zich inzetten voor open en op regels gebaseerde handel , zoals de leden van de CPTPP.

Dubbelzinnigheid in het handelsbeleid

Dat de EU sterke signalen afgeeft aan de VS en China, zou ook te maken kunnen hebben met het feit dat de EU sinds Trumps "tariefhamer" opzettelijk dubbelzinnig communiceert. De boodschap is: de meeste handelslanden zijn voorstander van op regels gebaseerde handel.

De in Keulen gevestigde handelsexpert Matthes ziet een club voor zich met de naam "Open markten met eerlijke handel". "Met open markten is de VS eruit, en met eerlijke handel is China eruit, tenzij de VS onder een nieuwe regering verandert en we in de toekomst met een ander China te maken krijgen."

Matthes ziet een hele reeks voordelen: "We creëren meer handelsliberalisatie en openen nieuwe markten voor onszelf. We isoleren de VS sterker en laten Trump zien dat protectionisme uiteindelijk een vergissing is." Bovendien zouden de Europeanen een belangrijk signaal aan China kunnen afgeven dat ze de concurrentieverstoringen niet langer willen tolereren.