De Duitse exportcrisis is een binnenlandse aangelegenheid

De schok voor de Duitse economie was aanzienlijk. De Amerikaanse president Donald Trump is van plan om vanaf augustus een importheffing van 30 procent op te leggen aan Amerikaanse importen uit Europa, zo schreef hij afgelopen weekend in een brief aan EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. De meeste exporteurs, inclusief politici in Brussel en Berlijn, hadden zo'n hoog tarief niet verwacht. Als dit tarief aanhoudt, zal de Duitse exportsector "tot in het diepst van haar ziel worden getroffen", waarschuwde bondskanselier Friedrich Merz zondag in een zomers tv-interview.

De Duitse export verkeert al in een slechte staat. De export vertoont al meer dan twee jaar een dalende trend. Vorig jaar daalde de export met 1,7 procent. In 2023 bedroeg de daling 0,9 procent. Toonaangevende economische onderzoeksinstituten verwachten in hun voorjaarsrapport een daling van 4,1 procent voor dit jaar.

Terwijl de wereldhandel al jaren groeit, daalt de Duitse export. Het resultaat: het aandeel van Duitsland in de wereldhandel in goederen daalt al bijna tien jaar. Na het uitbreken van de coronapandemie is de neerwaartse trend nog verder toegenomen. Dit is slecht voor de Duitse economie, die zo'n 42 procent van haar bruto binnenlands product (bbp) via export genereert en daardoor afhankelijker is van buitenlandse handel dan de meeste andere landen.

Een nieuwe studie van de Bundesbank toont aan in hoeverre het verlies aan marktaandeel in de export de economie vertraagt. Hieruit blijkt dat het bbp van 2021 tot 2024 in totaal met 2,4 procentpunt meer zou zijn gestegen als de Duitse export zijn wereldwijde marktaandeel had behouden. Vorig jaar kostte het verlies aan marktaandeel Duitsland 0,8 procentpunt aan groei. Met andere woorden: als het aandeel van de Duitse export op de wereldmarkt stabiel was gebleven, zou het bbp met 0,6 procent zijn gegroeid in plaats van met 0,2 procent te zijn gekrompen.

Maar wat zijn de redenen voor de Duitse exportproblemen? Economen van de Bundesbank wijzen op vier mogelijke oorzaken. Ten eerste zouden de doellanden van de Duitse export te kampen kunnen hebben met een zwakke groei, waardoor hun vraag naar Duitse producten afneemt. Ten tweede is het denkbaar dat er internationaal minder vraag is naar Duitse exportproducten omdat de vraagstructuren zijn verschoven. Ten derde zouden aanbodschokken op buitenlandse markten, zoals drastische tariefverhogingen, de Duitse export kunnen hebben beïnvloed. Ten vierde, en tot slot, zou de prijs-kwaliteitverhouding van Duitse exporteurs verslechterd kunnen zijn ten opzichte van hun concurrenten.

Met behulp van wiskundige en statistische methoden concluderen de economen van de Bundesbank dat vooral deze laatste factor de oorzaak is van de krimp van het wereldwijde marktaandeel van de Duitse export. Ongeveer driekwart van de daling kan worden toegeschreven aan de verslechtering van de prijs-kwaliteitverhouding van Duitse producten ten opzichte van die van concurrenten.

De Bundesbank verklaart dit door te wijzen op de wisselwerking tussen een tekort aan geschoolde arbeidskrachten, hoge loonstijgingen en een zwakke productiviteit. Dit heeft ertoe geleid dat de arbeidskosten per eenheid product in Duitsland sterker zijn gestegen dan in andere landen. Daarbij komt nog de alomtegenwoordige bureaucratie, die de bedrijfsinvesteringen dempt. Als de investeringen afnemen, lijdt de kwaliteit van de in Duitsland geproduceerde goederen daaronder.

Sinds 2019 verliezen Duitse exporteurs marktaandeel in markten waar China marktaandeel heeft gewonnen . China heeft de afgelopen jaren een technologische inhaalslag gemaakt en biedt nu voor veel producten een betere prijs-kwaliteitverhouding dan Duitsland.

Volgens het Australian Strategic Policy Institute, een denktank gespecialiseerd in strategische analyses van technologische ontwikkelingen, staat China op de eerste plaats in 37 van de 44 technologieën die cruciaal zijn voor de toekomstige economische ontwikkeling. Dit is niet in de laatste plaats te danken aan overheidssubsidies en de kostenvoordelen van massaproductie in China.

Maar er is nog een andere reden voor de Duitse exportcrisis: het productaanbod. Volgens de Bundesbank specialiseren Duitse bedrijven zich al enige tijd in producten waarnaar de wereldwijde vraag onder het gemiddelde groeit. Het belangrijkste Duitse exportproduct zijn auto's en auto-onderdelen. Deze zijn goed voor 17,2 procent van de export. Consumptiegoederen (exclusief farmaceutische producten) volgen met een exportaandeel van 14,7 procent, gevolgd door machines (14,3 procent), chemicaliën (9,2 procent) en elektronische apparaten (8,5 procent).

De wereldwijde autoverkoop stagneert al sinds 2016 en is zelfs sinds 2019 gedaald. Economen van de Bundesbank schrijven dit onder andere toe aan de verzadiging van grote markten zoals China . Bovendien heeft China de Duitse fabrikanten ingehaald op het gebied van technologie voor elektrische auto's en heeft het ook een inhaalslag gemaakt op het gebied van machines en apparatuur. Het land kan steeds beter in zijn eigen behoeften voorzien met binnenlandse producten.

De vraag blijft of Duitsland zijn verlies aan wereldwijd marktaandeel kan stoppen. Economen van de Bundesbank adviseren om de aanbodzijde van bedrijven aan te pakken. De bureaucratie moet worden verminderd, de socialezekerheidsstelsels moeten worden hervormd, de indirecte arbeidskosten moeten worden verlaagd en de immigratie van geschoolde arbeidskrachten moet worden vergemakkelijkt.

Of dit voldoende zal zijn om te voorkomen dat hogere Amerikaanse tarieven de Duitse economie "tot in de kern" treffen, is onzeker. Friedrich Merz lijkt twijfels te hebben. In zijn zomerinterview waarschuwde hij dat hogere Amerikaanse tarieven alle pogingen om de Duitse economie nieuw leven in te blazen, zouden ondermijnen.