Bewapening | Bewapening met EU-gelden

De Europese Unie staat op een keerpunt in haar veiligheids- en defensiebeleid. Op 16 juli presenteert de Europese Commissie haar nieuwe begroting van meerdere miljarden euro's. Veel belanghebbenden willen een graantje meepikken van het Meerjarig Financieel Kader (MFK). De Europese brancheorganisatie Business Europe, die ook de belangen van de defensie-industrie vertegenwoordigt, pleit voor massale investeringen in de defensiesector. De EU moet ook de defensie-integratie bevorderen om gefragmenteerde aanbestedingen te standaardiseren en private investeringen te faciliteren.

Lúcio Vinhas de Souza, hoofdeconoom bij Business Europe, pleitte er vrijdag tijdens een discussie in het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) voor om defensie-uitgaven te classificeren als een Europees publiek goed. "Een sterke en concurrerende Europese veiligheids- en defensie-industrie is essentieel voor de strategische autonomie, industriële veerkracht en het wereldwijde concurrentievermogen van de EU", legde de Portugese econoom uit. Classificatie als publiek goed is cruciaal voor de toewijzing van EU-middelen. Onlangs heeft de EU de inkoop van COVID-19-vaccins als publiek goed aangemerkt.

Miljarden voor defensie

De defensie-industrie profiteert al van uitgebreide nationale en Europese investeringsprogramma's. Duitsland alleen al besteedde in 2024 meer dan € 77 miljard aan defensie. Voor de EU-lidstaten bedroegen de totale kosten € 330 miljard. Daar komt nog het EU-programma Readiness 2030 bij, dat € 800 miljard reserveert voor defensie-uitbreiding, deels gefinancierd met leningen van de Europese Investeringsbank (EIB). De Commissie plant een extra schuld van € 150 miljard voor gezamenlijke aanbestedingsprojecten onder de naam Safe, die via de huidige EU-begroting zal worden veiliggesteld. Soortgelijke mechanismen worden verwacht in de nieuwe begroting.

Het verklaarde doel van de EU en haar lidstaten is om de defensie-uitgaven tegen 2035 te verhogen tot de NAVO-doelstelling van vijf procent van hun respectieve bruto binnenlands product (bbp) – waarvan 3,5 procent bestemd is voor militaire doeleinden en 1,5 procent voor zogenaamde dual-use-projecten. Dit zijn projecten die ook voor civiele doeleinden kunnen worden gebruikt, zoals satellietsystemen of communicatie-infrastructuur. Omdat de EU slechts de financiering verstrekt en de leningen garandeert, maar de aanbesteding uiteindelijk door de lidstaten wordt uitgevoerd, worden deze meegenomen in de respectieve nationale berekeningen voor de NAVO-doelstelling. "Het is veel, maar is het genoeg?", vraagt ​​de Souza, hoofdeconoom van Business Europe. Ter vergelijking: volgens officiële cijfers investeerde Rusland in 2024 iets minder dan 150 miljard euro – ongeveer zeven procent van zijn bbp.

Scenario met duistere dreiging

Alexandr Burilkov, defensie-expert bij denktank Globsec Geotech, waarschuwt voor de groeiende militaire macht van Rusland. Niet alleen is de productie nu verschoven naar oorlogsvoering, zodat de hoge materiële verliezen in Oekraïne kunnen worden gecompenseerd, maar de expert schat ook in dat het Russische leger tegen 2030 zowel kwantitatief als kwalitatief zal groeien. Hij verwacht tot wel 16 nieuwe brigades, elk bestaande uit 3.000 tot 5.000 man personeel. Het leger zal naar verwachting groeien tot een totaal van 1,5 miljoen actieve soldaten.

Volgens Boerilkov gaat het niet alleen om geld, maar ook om daadwerkelijke capaciteiten. En op dit gebied, aldus de expert, heeft Europa nog steeds aanzienlijke tekorten. Er zijn tekorten in grondtroepen, artillerieverdediging, vliegtuigen en langeafstandsraketten, evenals in strategische capaciteiten zoals kunstmatige intelligentie. Er zijn minstens 25 nieuwe EU-brigades nodig, elk uitgerust met 1400 tanks, 2000 infanterievoertuigen en 700 artilleriestukken. De geschatte kosten voor alleen al de uitrusting: € 250 miljard.

Maatschappelijke bekommernissen: een vredesproject in gevaar?

Isabelle Barthes van de industriële vakbond Industrial Europe erkent de noodzaak van defensie-inspanningen, maar waarschuwt dat Europa een vredesproject moet blijven. "Veerkracht wordt niet alleen opgebouwd door afschrikking, maar ook door eenheid", zei ze vrijdag. Eenheid en democratische cohesie lopen gevaar als defensie-uitgaven andere belangrijke investeringen verdringen, bijvoorbeeld in ecologische transformatie of sociale projecten. Barthes bekritiseert de mogelijkheid dat in de volgende EU-begroting middelen uit het Cohesiefonds voor Regionale Ontwikkeling en het Europees Sociaal Fonds naar defensieprojecten zouden kunnen worden overgeheveld.

Ze waarschuwt ook voor verdere de-industrialisering als civiele bedrijven overstappen op defensieproductie. Een sterke industriële basis is essentieel, bijvoorbeeld in de staal-, chemische en halfgeleiderproductie, die ook nodig zijn voor defensie en strategische autonomie. De stijgende vraag naar defensiematerieel verhoogt ook de druk op werknemers. Door personeelstekorten en een gebrek aan kwalificaties worden ze gedwongen om extra nachtdiensten te draaien. Er wordt steeds vaker gebruikgemaakt van uitzendkrachten. Ze omschreef de door de Europese Commissie voorgestelde vrijstelling voor de defensiesector van de Arbeidstijdenrichtlijn, die een maximale wekelijkse arbeidstijd van 48 uur voorschrijft, als een "rode lijn" vanuit het perspectief van de vakbond.

Barthes pleit daarentegen voor een alomvattende aanpak die defensie combineert met economische stabiliteit en sociale en milieudoelstellingen. Ze eist daarom dat de Europese Commissie dezelfde fiscale flexibiliteit toekent aan groene en digitale investeringen als aan defensie-uitgaven. Het debat is echter mijlenver verwijderd van dat punt.